چگونه بفهمیم ماشین یاتاقان زده؟

یاتاقان زدن یعنی چی؟

به زبان ساده، یاتاقان زدن ماشین یعنی وقتی که یاتاقان‌های موتور (قسمت‌هایی که قطعات متحرک موتور را نگه می‌دارند) خراب می‌شوند یا به درستی کار نمی‌کنند. این مشکل می‌تواند باعث ایجاد صداهای عجیب، کاهش قدرت موتور و حتی آسیب به موتور شود. می‌توانیم اینگونه بیان کنیم که یاتاقان زدن یعنی موتور ماشین به خوبی کار نمی‌کند و به تعمیرات جدی نیاز دارد.

چگونه بفهمیم ماشین یاتاقان زده است؟

این سوالی است که می‌خواهیم در مجله خودرو باماشین آن را به صورت مفید بیان کنیم. یاتاقان از اجزای مهم خودرو است که آسیب به آن مشکلات عدیده‌ای را برای خودرو در پی خواهد داشت. بنابراین لازم است با این معایب و مشکلات و دلایل رخداد آن‌ها آشنا شویم تا در صدد رفع آن‌ها بر آییم. اما ابتدا لازم است بدانیم که یاتاقان چیست؛ این مقاله شما را با این موارد آشنا می‌کند.

یاتاقان چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟

یاتاقان به تعداد مختلفی در یک خودرو وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آن یاتاقان موجود در موتور است. درواقع یاتاقان ورقه‌ای نازک است به شکل نیم دایره که ما بین میل لنگ و سیلندر و یا میل لنگ و شاتون قرار دارد. یاتاقان به عنوان پلی میان دو قطعۀ فلزی معرفی می‌شود که وجود آن با کاهش اصطکاک از فرسودگی یا ساییدگی دو قطعه مذکور در طول زمان جلوگیری می‌کند. 

یاتاقان شامل دو حلقه فلزی و ساچمه‌هایی در اندازه‌های مختلف است و شکل ظاهری آن تعیین می‌کند که آن یاتاقان چه کاربردی دارد. مثلا اگر ساچمه‌های آن به شکل گرد و توپی باشند به عنوان بلبرینگ معرفی می‌شود. در مقابل اگر این ساچمه‌ها به شکل سوزنی یا مخروطی دیده شوند آن یاتاقان از نوع رولبرینگ خواهد بود. با قرارگیری این ساچمه‌ها در داخل حلقه و غلتیدن آن‌ها حرکت قطعه‌ها روان خواهد بود.

با این توضیحات وظایف متعددی برای یاتاقان‌ها در نظر گرفته می‌شود که از جملۀ می‌توان به موارد این موارد اشاره کرد: کاستن از اصطکاک بین سیلندر و میل لنگ و همچنین میل لنگ و شاتون و جلوگیری از ساییدگی این قطعات، ممانعت از برخورد و لرزش قطعات فلزی و مکانیکی و سروصدای حاصل از این برخوردها و اطمینان از قرارگیری محکم قطعات خودرو در کنار هم.

بیشتر بخوانید: چگونه بفهمیم روغن موتور تقلبی است؟

انواع یاتاقان

بسته به اینکه یاتاقان در چه مکانی در خودرو واقع شده باشد به دسته‌های ثابت و متحرک تقسیم می‌شود. میل لنگ افزون بر حرکت دورانی نوع دیگری از حرکت به صورت رفت و برگشت دارد که به آن لقی گویند. یاتاقان ثابت این لقی را تنظیم کرده و از ضربه‌های حاصل از آن جلوگیری می‌کند. این نوع یاتاق که یاتاقان میل لنگ هم نام دارد، یکی از نیم دایره‌های آن با سیلندر ارتباط برقرار می‌کند و دیگری بعد از چرخیدن به دور میل لنگ با پیچ و مهره به این قطعه متصل می‌شود. موتور خودرو معمولا 4 سیلندر و 5 یاتاقان ثابت دارد. در این یاتاقان‌ها جهت رد شدن روغن و روان‌کننده حفره‌هایی تعبیه شده است. آسیب در این نوع یاتاقان صدای غرش مانندی را در پی دارد.

یاتاقان متحرک همان یاتاقان شاتون است که از لق بودن شاتون در مقابل میل لنگ جلوگیری می‌کند. تفاوت نوع متحرک با نوع ثابت در آزاد بودن حرکت آن و وجود حرکت دورانی است. در این نوع یاتاقان به جای حفره شیار وجود دارد و آسیب به آن موجب شنیده شدن صدای تق تق به ویژه در زمان شتاب‌گیری با ماشین سرد است. نوع دیگر یاتاقان لغزشی است که به عنوان محافظ حرکات مورد استفاده قرار می‌گیرد. نوع آخر غلتشی نام دارد که انتقال بار در آن از طریق غلتیدن صورت می‌پذیرد.

هر آسیبی که به یاتاقان وارد شده و از عملکرد طبیعی آن‌ها جلوگیری کند "یاتاقان زدن" نام دارد. وظیفه یاتاقان این است که نگهداشتن میل لنگ در لایه‌ای از روغن حرکت روان این قطعه را میسر کند. در صورت عدم وجود روغن، به دلیل اصطکاک این فلزات ساییده می‌شوند و افزون بر این دمای بالای موتور ذوب لایه‌های یاتاقان را در پی دارد. در ادامه دلایل رخداد این مسأله را می‌آموزیم.

دلایل یاتاقان زدن ماشین

یاتاقان نیز مانند سایر قطعات خودرو عمر محدودی دارد و با سر رسیدن این عمر و فرسودگی تعویض آن ضروری است. علاوه بر این عوامل متعددی آسیب به این قطعه را در پی دارند و دلایل یاتاقان زدن ماشین شامل موارد زیر می‌گردد:

1. تعویض نکردن به موقع روغن: وجود روغن برای عملکرد صحیح یاتاقان ضروری است و در صورت نرسیدن روغن کافی به آن عملکرد یاتاقان دچار اختلال می‌شود.

2. روغن بی کیفیت: روغن بی کیفیت علاوه بر موتور به یاتاقان نیز آسیب می‌رساند. 

3. رسوب روغن: عملکرد نادرست فیلتر رسوب روغن در موتور و پمپ روغن را در پی دارد که به نوبۀ خود موجب نرسیدن روغن کافی و مختل شدن کارکرد یاتاقان خواهد شد.

4. فرسودگی قطعات خودرو: عیب و شکستگی در قطعات مختلف یاتاقان می‌تواند از عوامل اختلال عملکرد آن باشد.

5. مخلوط شدن آب و روغن: عدم کارکرد صحیح واشر سر سیلندر نشت آب سیلندر به داخل موتور موجب اختلاط آب و روغن می‌شود که از لغزندگی روغن کاستهو یاتاقان زدن خودرو را در پی دارد. 

6. محکم نبودن شاتون: شل بودن شاتون در مکان خود که به دلیل عدم بسته شدن صحیح اجزای موتور است و یا فرسودگی و یا دلایلی چون تصادفات موجب آسیب به این قطعه و متعاقبا یاتاقان زدن خودرو می‌شود.

7. از بین رفتن بابیت: بابیت نامی است برای بخش داخلی یاتاقان که از بین رفتن آن به مرور زمان ایراد در عملکرد یاتاقان را در پی دارد.

8. رانندگی با دور موتور بالا: رانندگی با دور موتور بالا موجب افزایش دما می‌شود و اصطکاک ناشی از آن به موتور و یاتاقان‌های خودرو آسیب می‌رساند.

به طور کلی هر رخدادی که بر خاصیت و عملکرد روغن اثر بگذارد یاتاقان زدن خودرو را در پی دارد. علاوه بر این عواملی چون آسیب به رادیاتور، قفل ترموستات، کم شدن آب موتور نیز از طریق افزایش دمای موتور عملکرد مورد انتظار یاتاقان را مختل می‌کنند.

علائم نشان دهنده یاتاقان زدن خودرو

اکنون که با دلایل یاتاقان زدن خودرو آشنا شدیم، لازم است بدانیم که این پدیده چه نشانه‌هایی دارد. 

• شنیدن صدای برخورد قطعات فلزی: متداول‌ترین نشانه یاتاقان زدن خودرو صدای برخورد فلزات در موتور است. شنیدن این صدا به صورت متناوب است که با بالا رفتن دور موتور تکرار آن نیز زیاد خواهد شد. 
• شنیدن صدای تلق تلق: صدای تلق تلوق که از نشانه‌های آسیب به یاتاقان است با صدای خود این قطعه فرق دارد و به صورت بم‌تر بلندتر در زمان روشن بودن خودرو شنیده می‌شود. این صدا بیانگر این است که یاتاقان در آستانه ذوب شدن است.
• کاهش قدرت موتور: در صورت آسیب به یاتاقان این قطعه قادر نخواهد بود وظایف خود را به درستی انجام دهد و در نتیجه اصطکاک افزایش یافته و اثر خود را به صورت قابل توجهی در قدرت موتور نشان می‌دهد که این حالت در حین رانندگی و در زمان فشار دادن پدال گاز به خوبی محسوس است.
• قفل شدن موتور ماشین: قفل شدن موتور به این معنی است که قطعات موجود در موتور قادر به حرکت نبوده و در نتیجه موتور روشن نخواهد شد. وقتی عملکرد یاتاقان صحیح نباشد، شاتون‌ها و میله‌گردها در نتیجه برخورد به یکدیگر قادر به حرکت نخواهند بود.
• روشن شدن چراغ روغن: در زمان یاتاقان زدن موتور به مقدار زیادی براده آهن ایجاد می‌شود که این براده‌ها در کارتل خودرو تجمع یافته و گرفتگی فیلتر روغن را در پی دارند. در نتیجه این حادثه پمپ روغن عملکرد صحیحی نخواهد داشت و روغن به خوبی انتقال نمی‌یابد که روشن شدن چراغ روغن خود را به دنبال دارد. 

لازم به ذکر است که صدای یاتاقان زدن خودرو میزان و شدت خرابی یاتاقان را نشان می‌دهند. صدای تلق تلق ایجاد شده حاصل ضربه قطعات فلزی موجود در موتور است که در صورت خرابی یاتاقان به یکدیگر برخورد می‌کنند. جهت تشخیص این صدا در زمان روشن بودن خودرو باید بعد از باز کردن کاپوت به صدای موتور دقت شود. اگر این صدا به صورت واضح شنیده شود و در زمان بالا رفتن سرعت و دور موتور میزان آن افزایش یابد به معنی یاتاقان زدن خودرو است. در چنین شرایطی باید به سرعت جهت رفع مشکل و تعویض قطعات آسیب دیده اقدام نمود. برای جلوگیری از یاتاقان زدن خودرو لازم است سرویس‌های روغن و چک‌آپ خودرو در زمان مقرر صورت گیرد. هر گونه نشتی و آسیب به سیستم روغن رسانی خودرو، پمپ روغن، رادیاتور نیز می‌بایست مورد توجه قرار گیرد.

خواندن این مقاله را از دست ندهید: علائم خرابی دسته موتور 1 چیه؟

جلوگیری از یاتاقان زدن

اولین اصل در اینکه جلوی یاتاقان ماشین را بگیریم این‌ست که باید از خودرو و سلامت آن غافل نشویم! یعنی «تعویض منظم روغن موتور»، «کنترل سطح روغن موتور»، «استفاده از فیلتر روغن با کیفیت»، «پرهیز از رانندگی تحت فشار زیاد»،«بررسی سیستم خنک‌کننده موتور»،« پیشگیری از نفوذ گرد و غبار و آلودگی به موتور با فیلتر هوای مرغوب و تازه» و را در نظر داشته و هر زمانی که صداهای غیرعادی مانند تق تق یا تیک تاک از موتور به گوش رسید، بلافاصله به تعمیرگاه مراجعه کنیم. با اجرای این راهکارها، می‌توان سلامت و کارایی موتور خودرو را بهبود داده و از هزینه‌های بالای تعمیرات ناشی از یاتاقان زدن جلوگیری کرد.

• تعویض منظم روغن موتور

- انتخاب روغن مناسب: استفاده از روغن موتوری که با مشخصات و توصیه‌های سازنده خودرو تطابق دارد، بسیار حائز اهمیت است. روغن موتورهای با کیفیت و دارای ویسکوزیته مناسب، به کاهش اصطکاک و خنک کردن قطعات موتور کمک می‌کنند.

- فواصل زمانی منظم: پیروی از برنامه زمان‌بندی تعویض روغن (معمولاً هر 5000 تا 10000 کیلومتر) بسیار مهم است. روغن کهنه، کارایی لازم برای روانکاری را ندارد و باعث افزایش اصطکاک و سایش می‌شود.

• کنترل سطح روغن موتور

- بررسی هفتگی: سطح روغن موتور را به طور منظم و حداقل یک بار در هفته چک کنید. مطمئن شوید که سطح روغن در محدوده مطلوب قرار دارد. کاهش سطح روغن می‌تواند نشان‌دهنده نشت یا سوختن روغن باشد که نیاز به بررسی دارد.

• استفاده از فیلتر روغن با کیفیت

- تعویض فیلتر روغن: همراه با تعویض روغن، فیلتر روغن را نیز تعویض نمایید. این فیلتر وظیفه پاکسازی روغن از ذرات آلوده را داشته و اگر دچار گرفتگی شود، جریان مناسب روغن مختل خواهد شد.

• پرهیز از رانندگی تحت فشار زیاد

- رانندگی آرام: از رانندگی پرشتاب و افزایش ناگهانی دور موتور پرهیز کرده چرا که فشار زیاد بر روی موتور و قطعات داخلی آن باعث افزایش دما و اصطکاک خواهد گشت.

- اجتناب از بار اضافی: تا جایی که می‌توانید تلاش نموده که خودرو را بیش از حد سنگین نکنید زیرا بار شدید به موتور فشار بیشتری وارد می‌کند.

• چک کردن خنک‌کننده موتور

- اطمینان از سالم بودن رادیاتور و ترموستات: سیستم خنک‌کننده موتور را به طور منظم بررسی کرده تا از عملکرد صحیح آن مطمئن شوید. خنک کردن ناکافی می‌تواند دمای موتور را افزایش دهد که به یاتاقان زدن کمک می‌کند.

- تعویض مایع خنک‌کننده: مایع خنک‌کننده را بر اساس دستورالعمل سازنده تعویض کنید تا از خنک‌کنندگی مناسب موتور اطمینان حاصل شود.

• پیشگیری از نفوذ گرد و غبار به موتور

- فیلتر هوای تمیز: از تعویض منظم فیلتر هوای موتور غافل نشوید. فیلتر هوای کثیف می‌تواند به ورود گرد و غبار به محفظه احتراق و سیستم روغن‌کاری منجر شده و سایش زودرس قطعات را رقم بزند.

• استماع صداهای غیرعادی موتور

- تشخیص زودهنگام مشکلات: اگر صدای غیرعادی مانند تق تق یا جیر جیر از موتور به گوش رسید، بلافاصله به تعمیرگاه کاربلد مراجعه تا مشکل پیدا شده و جلوی هزینه‌های اضافی گرفته شود.

• نگهداری منظم و بازدید دوره‌ای

- بازدید تخصصی: توصیه آخر اینکه به طور دوره‌ای از یک مکانیک حرفه‌ای بخواهید تا وضعیت کلی موتور و قطعات کلیدی را ارزیابی کند و از ایمنی و سلامت خودروی خود بهره‌مند گردید.

کلام آخر

یاتاقان ماشین از اجزای مهم موتور است که نقش مهمی در حفظ و تنظیم حرکات سایر اجزای مکانیکی موتور دارد. در این مقاله ابتدا آموختیم که یاتاقان چیست و چه انواع و کاربردی دارد. با عوامل و دلایل یاتاقان زدن خودرو آشنا شدیم و در انتها نشانه‌ها و علائمی که بیانگر آسیب به این قطعه مهم خودرو است را نام بردیم. از آنجایی که این قطعه به ندرت قابل تعمیر است در صورت آسیب و اختلال در عملکرد آن لازم است با مراجعه به نیروی متخصص در صدد تعویض قطعات آن اقدام نمود. توصیه می‌کنیم از اقدامات نام برده برای جلوگیری از یاتاقان زدن ماشین غافل نشوید.

بیشتر بخوانید: دلیل نیاز مردم به خرید خودروهای خارجی