آبان 10، 1404 | نویسنده: سعید کلاچ بخش مهمی از سیستم انتقال قدرت خودرو است که با جدا کردن یا وصل کردن موتور به گیربکس کار می‌کند. صدای غیرعادی در کلاچ خودرو نشانه هشداری است که نیاز به بررسی دارد. این صداها (مانند جیرجیر، تق‌تق، وزوز یا تقه) امکان داشته به علل مختلفی ایجاد شوند، از ساییدگی قطعات داخلی تا تنظیم نادرست یا کمبود روانکاری. در ادامه به‌صورت مفصل به دلایل رایج صدای کلاچ خودرو می‌پردازیم تا با شناخت این مشکلات بتوانید تصمیم بهتری برای عیب‌یابی و تعمیر بگیرید.
آشنایی با کلاچ خودرو
کلاچ خودرو از قطعات متعددی تشکیل شده است؛ از جمله صفحه‌ی فشار، دیسک کلاچ (دارای لنت‌های اصطکاکی)، بلبرینگ رهاسازی کلاچ و دوشاخه (اهرم) کلاچ. این قطعات در کنار هم نیروی موتور را به گیربکس منتقل می‌کنند و هر اختلال در عملکرد یکی از آن‌ها می‌تواند موجب صدای غیرعادی شود. برای مثال خرابی بلبرینگ، فرسایش لنت‌های دیسک، شکستن دوشاخه یا خشک شدن سیم کلاچ می‌تواند صداهای مختلفی تولید کند.
دلایل رایج صدای غیرعادی کلاچ خودرو
در ادامه مهم‌ترین علل ایجاد صدای کلاچ خودرو را بررسی می‌کنیم. این موارد معمولا با شنیدن یک نوع صدا قابل تشخیص هستند و هر یک روش تعمیر مخصوص به خود را دارد:
1. خرابی یا فرسودگی بلبرینگ رهاسازی کلاچ
بلبرینگ کلاچ قطعه‌ای است که صفحه‌فشار را آزاد می‌کند. اگر این بلبرینگ ساییده یا خشک شده باشد، هنگام گرفتن یا رها کردن پدال کلاچ صداهایی مانند وزوز، جیغ یا ساییدگی می‌شنوید. مکانیکی‌ها اشاره می‌کنند که شنیدن صدا با گرفتن پدال معمولاً به معیوب‌بودن بلبرینگ فشار کلاچ برمی‌گردد. با فشار دادن کامل کلاچ، گاهی صدای قیژ‌قیژ قطع می‌شود که نشان‌دهنده درگیر شدن بلبرینگ فرسوده است. در این حالت تعویض بلبرینگ (و گاهی صفحه و دیسک کلاچ) ضروری است.
2. فرسودگی دیسک و صفحه کلاچ
یکی از اصلی‌ترین علت‌های صدای کلاچ خودرو، فرسودگی دیسک و صفحه است. لنت‌های اصطکاکی دیسک کلاچ با استفاده طولانی و در شرایط سخت (مثلاً راه‌رفتن در سربالایی یا با بار سنگین) به‌تدریج نازک و سایش می‌پذیرند. زمانی که دیسک یا صفحه‌ی کلاچ به انتهای عمر مفید خود نزدیک شود، در حین کلاچ‌گیری صدای عجیب مانند جیرجیر یا غرغر ایجاد می‌کند. این صدا معمولاً ناشی از تماس فلز با فلز پس از فرسایش لنت‌ها است. علاوه بر صدا، علائم دیگری مانند درگیری دیرهنگام کلاچ (دیر بالا رفتن پدال)، لرزش پدال و سختی در تعویض دنده‌ها نیز دیده می‌شوند. در صورت مشاهده این علائم، معمولاً نیاز به تعویض دیسک و صفحه‌ی کلاچ است.
3. خرابی دوشاخه (اهرم) کلاچ
دوشاخه وظیفه فشار دادن بلبرینگ رهاساز روی صفحه‌ی فشار را دارد. اگر دوشاخه خمیده، شکسته یا فنرهای آن ضعیف شده باشند، عملکرد کلاچ مختل می‌شود و ممکن است در هنگام تعویض دنده یا کلاچ‌گیری صداهایی شنیده گردد. به‌عنوان مثال، شکستن دوشاخه باعث شده پدال کلاچ ناقص عمل کرده و صفحه و دیسک کلاچ بسوزند که صدای بلندی به گوش خواهد رسید. در اکثر موارد، تعمیر یا تعویض دوشاخه کلاچ این مشکل را حل خواهد کرد.
4. صدای کلاچ خودرو به علت مشکلات سیم
در خودروهای دارای کلاچ مکانیکی، سیم کلاچ با گذر زمان کشیده، سفت یا پاره می‌شود. اگر سیم خشک یا فرسوده باشد، هنگام رها کردن کلاچ صدای تق‌تق شکل می‌گیرد که این صدای تق‌تق غالباً ناشی از خشک شدن سیم است که به موتور ضربه وارد می‌کند. همچنین سیم نامناسب منجر گردیده تا کلاچ دیر عمل کند یا در مواقع فشار بالا کلاچ درگیر بماند. در این موارد با تعویض یا تنظیم صحیح سیم کلاچ، مشکل برطرف می‌شود.
5. تنظیم نادرست و روانکاری ناکافی
اگر کلاچ به‌خوبی تنظیم نشده باشد (مثلاً پدال آزاد در ارتفاع مناسب نباشد)، برخی قطعات کلاچ دائماً در حال ساییدگی خواهند بود و صدای ناهنجار ایجاد می‌کنند. همچنین، کمبود گریس یا روغن در نقاط لولایی و متحرک کلاچ موجب افزایش اصطکاک و صدای ساییده شدن می‌شود. تعمیرگاه‌ها هشدار می‌دهند که تنظیم ناصحیح کلاچ و کمبود گریس، صدا و سفت شدن پدال را در پی خواهد داشت. بررسی دوره‌ای و روانکاری مناسب قطعات کلاچ می‌تواند بسیاری از این مشکلات را از ابتدا برطرف کند و شاهد صدای کلاچ خودرو نبود.
6. اختلال در سایر قطعات مرتبط
گاهی صدایی که به نظر از کلاچ می‌آید، در حقیقت از قطعات دیگر مانند گیربکس، بلبرینگ گیربکس و یا حتی موتور است. برای مثال، خرابی بلبرینگ گیربکس یا لرزش موتور می‌تواند در زمان کلاچ‌گیری تقه یا صدای وزوز تولید کند. برای اطمینان از منشا صدا لازم است تمام قطعات مرتبط بررسی شوند تا شاهد مشکلات دیگر در خودرو نباشید.
راهکارهای پیشگیری از صدای کلاچ خودرو
روانکاری هدفمند هر ۴۰ هزار کیلومتر: پدال، سیم و نقاط تماس بلبرینگ‌ها را با گریس نسوز و استاندارد روانکاری کنید. اسپری‌های عمومی صرفاً گردوغبار جذب می‌کنند.
بازبینی دوره‌ای اتصالات پدال در داخل اتاق: گردوخاک و رطوبت باعث زنگ‌زدگی محور پدال می‌شود. هر سرویس دوره‌ای را با بررسی فنی داخل کابین همراه کنید.
تعویض هم‌زمان بلبرینگ‌ها با دیسک و صفحه: هر سه قطعه (دیسک، صفحه و بلبرینگ) باید باهم تعویض شوند؛ در غیر این صورت بلبرینگ قدیمی صدای مجدد ایجاد می‌کند و شاهد صدای کلاچ خودرو خواهید بود.
بررسی دقیق محور ورودی گیربکس: در برخی موارد، خط‌خوردگی یا پلیسه روی شفت ورودی باعث صدای “خش‌خش” در حین کلاچ‌گیری می‌شود. هنگام تعویض دیسک و صفحه، محور را با سمباده نرم ۱۲۰۰ و روغن تمیز کنید.
استفاده از برندهای مطمئن دیسک و صفحه: انتخاب برندهای معتبر مثل والئو اصلی (Valeo France) یا لوک (LuK) باعث نرمی عملکرد و کاهش صدای سیستم می‌شود.
رانندگی با کلاچ کامل، نه نیمه‌کلاچ: حتی چند ثانیه نیم‌کلاچ در سربالایی‌ها می‌تواند گرمای زیادی تولید کرده و فنرهای صفحه را دفرمه کند. استفاده از ترمز دستی و رها کردن کامل کلاچ بهترین عادت برای پیشگیری از صدا و سایش است.
جمع‌بندی
در این مقاله از مجله باماشین، با رایج‌ترین دلایل صدای کلاچ خودرو آشنا شدیم. به‌خاطر داشته باشید که هر صدای غیرعادی در کلاچ می‌تواند نشان‌دهنده‌ی مشکلی پنهان باشد؛ از این رو بررسی منظم و رسیدگی به موقع اهمیت زیادی دارد.
رعایت نکاتی مانند تنظیم صحیح پدال کلاچ، روانکاری قطعات و تعویض قطعات فرسوده نه‌تنها صداهای مزاحم را کاهش داده که عمر کلاچ و ایمنی خودرو را نیز افزایش می‌دهد. در صورت بروز هرگونه صدا یا علامت غیرمعمول، بهتر است به یک تعمیرکار ماهر مراجعه کنید تا عیب‌یابی دقیقی انجام شود و از بروز مشکلات شدیدتر جلوگیری گردد.
بیشتر بخوانید: علت لرزش ماشین در هنگام نیم کلاچ چیست؟
این مقاله را از دست ندهید: چطور بفهمیم کیلومتر ماشین دستکاری شده؟
سوالات متداول درباره صدای کلاچ خودرو
نشانه خرابی دیسک و صفحه‌ی ماشین چیست؟
از علائم بارز خرابی دیسک و صفحه‌ی کلاچ می‌توان به صدای جیرجیر هنگام فشردن کلاچ اشاره کرد. دیگر نشانه‌ها عبارتند از دیر عمل کردن کلاچ (پدال دیر بالا می‌آید)، لرزش یا تکان ناگهانی پدال در حین فشار دادن و سختی در تعویض دنده. در مراحل پیشرفته حتی شاید کلاچ کاملاً جواب ندهد (پاسخ ندادن به فشار پدال)، دور موتور بالا برود ولی خودرو شتاب نگیرد. مشاهده هر یک از این علائم نشان‌دهنده نیاز به بررسی دیسک و صفحه کلاچ است.
چرا زمانی که کلاچ می‌گیریم صدا می‌دهد؟
شنیدن صدای غیرعادی هنگام گرفتن پدال کلاچ معمولاً ناشی از مشکل در بلبرینگ رهاسازی کلاچ یا قطعات مربوطه است. برای مثال، فرسودگی بلبرینگ کلاچ باعث خواهد شد هنگام فشردن کلاچ صدای تق‌تق یا ساییدگی ایجاد شود. در برخی خودروها نیز صدا تنها زمانی شنیده می‌شود که پدال فشرده شده و با تعویض یا روانکاری بلبرینگ یا دیسک کلاچ مشکل برطرف می‌گردد.
اگر دیسک و صفحه‌ی کلاچ خراب باشد، چه می‌شود؟
خرابی دیسک و صفحه‌کلاچ به معنی از دست رفتن کارایی انتقال نیرو از موتور به گیربکس است. علائم آن شامل لغزش کلاچ (دور موتور بالا می‌رود ولی سرعت خودرو افزایش نمی‌یابد)، سختی تعویض دنده و شل یا سفت شدن غیرعادی پدال است. همچنین گاهی اوقات پدال کلاچ ممکن است کاملاً غیرفعال شده و خودرو نتواند حرکت کند. در این شرایط تعویض فوری دیسک و صفحه‌ی کلاچ لازم است تا جلوی آسیب بیشتر به گیربکس گرفته شود.
چرا وقتی کلاچ را رها می‌کنم تقه می‌زند؟
صدای «تقه» هنگام رها کردن کلاچ اغلب به مشکل سیم کلاچ یا عملکرد نادرست بلبرینگ مرتبط است. اگر سیم کلاچ خشک یا فرسوده شده باشد، رها شدن ناگهانی کلاچ باعث وارد آمدن ضربه به قطعات و ایجاد صدای تق‌تق می‌شود. علاوه بر این، تنظیم نادرست کلاچ یا بلبرینگ معیوب هم می‌تواند در زمان آزاد شدن پدال، یک تکان یا صدای تقه تولید کند.
از کجا بفهمیم سیم کلاچ خراب شده؟
معمولاً سفت یا شل شدن شدید پدال کلاچ و سختی در تعویض دنده‌ها از نشانه‌های اصلی است. اگر پس از رها کردن کلاچ، خودرو همچنان کلاچ‌گیری می‌ماند یا پدال کلاچ معمولاً بالاتر یا پایین‌تر از حالت عادی عمل می‌کند (نیاز به کشیدن یا فشار بیشتر) نیز نشان‌دهنده خرابی سیم است. در موارد شدید (مثلاً پاره شدن سیم)، کلاچ عملاً کار نمی‌کند و دنده‌ها نمی‌روند.
علت سفت شدن و صدا دادن کلاچ چیست؟
سفت شدن پدال کلاچ و تولید صدا اکثراً به تنظیم نادرست کلاچ یا کمبود گریس/روانکاری برمی‌گردد. اگر پدال در ارتفاع مناسب نباشد یا گریس لازم بین قطعات تماسی (مثل صفحه و دیسک) وجود نداشته باشد، کلاچ زودتر از حد درگیر می‌ماند و در نتیجه پدال سفت و گاهی صدادار می‌شود. خرابی خود کلاچ یا مشکل در سیستم هیدرولیک (در کلاچ‌های روغنی) نیز می‌تواند این علائم را ایجاد کند. رفع تنظیم و اضافه کردن روان‌کننده معمولاً مشکل را حل می‌کند.